Häzirki döwürde milli dokma pudagy ýurdumyzda ileri tutulýan wezipeleri we dünýäniň ykdysady giňişligine umumy goşulyşmak ýörelgelerini hasaba almak bilen, Türkmenistanyň innowasion ykdysadyýetiniň okgunly ösüşiniň aýdyň nusgasyna öwrüldi. Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygynyň 30 ýyllyk şanly senesine beslenýän Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan dürli görnüşli önümleriň önümçiligini ýokarlandyrmak, ýurdumyzyň eksport kuwwatyny pugtalandyrmak boýunça öňde goýlan möhüm wezipeler dokma kärhanalary tarapyndan üstünlikli amala aşyrylýar. Pudakda möçber we hil babatda birnäçe ýyldan bäri gazanylýan oňyn ösüş görkezijileri dokma pudagynyň milli ýeňil senagatyň wajyp ugurlarynyň biridigine güwä geçýär.

Gahryman Arkadagymyz tarapyndan başy başlanan giň gerimli özgertmeler syýasatynyň häzirki döwürde hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilmegi bilen, dokma senagatynyň maddy-tehniki binýady yzygiderli döwrebaplaşdyrylyp, ykdysady taýdan has bähbitli täze önümçilikler gurulýar, dolandyryş-marketing işi kämilleşdirilip, önümçilige öňdebaryjy usullar ornaşdyrylýar. Milli dokma pudagynyň içerki we daşarky bazarlarda bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga ýardam edýän bu işleriň ählisi ýurdumyzyň ugurdaş kärhanalarynyň ýokary hilli önüm öndürijiler hökmünde daşary döwletlerde tanalmagyny şertlendirýär. Dokma senagatynyň ýüplük, dokma, örme we tikinçilik ýaly ugurlaryna maýa goýum serişdeleri gönükdirilýär. Birnäçe dokma toplumlarynyň tehniki taýdan döwrebaplaşdyrylmagy munuň aýdyň mysalydyr. Belgiýa, Germaniýa, Italiýa, Şweýsariýa, Ýaponiýa ýaly döwletleriň öňdebaryjy kompaniýalarynyň täze önümçilik tehnologiýalarynyň, awtomatlaşdyrylan ulgamlarynyň ornaşdyrylmagy önümçiligiň möçberiniň artmagyny, harytlaryň ýokary hilini, pudagyň kärhanalarynda iş öndürijiliginiň artmagyny üpjün etdi.

Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, öndürilýän önümleriň halkara hil ölçeglerine hem-de ekologik howpsuzlygyň talaplaryna kybap gelmegine aýratyn ähmiýet bermek zerurdyr. Kärhanalaryň öndürýän önümleri önümçiligi dolandyryş we hil gözegçilik ulgamynyň ISO 9001, daşky gurşawy goramagyň ISO 14001, zähmeti goramagyň we önümçilik howpsuzlygynyň OHSAS 18001 güwänamalar bilen sertifikatlaşdyrylandyr. Daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan eksport ugurly harytlaryň möçberini ýokarlandyrmak boýunça döwlet maksatnamalarynyň durmuşa geçirilmegi toplumyň ähli düzümleriniň sazlaşykly ösüşiniň möhüm şerti bolup durýar. Soňky ýyllarda öňdebaryjy tehnologik enjamlar ornaşdyrylan döwrebap kärhanalar guruldy. Hereket edýän iri dokma toplumlary, pagta egriji we tikinçilik fabrikleri, piläni gaýtadan işleýän hem-de aýakgap öndürýän kärhanalar ekologik taýdan arassa çig maldan ýokary hilli önümleri öndürip, ýurdumyzyň eksport kuwwatynyň mundan beýläk-de pugtalanmagyna mynasyp goşant goşýar. Bu ugurdaky meselelere oýlanyşykly çemeleşmeler, ýokary hilli we elýeterli bahaly ýerli harytlaryň dürli görnüşleriniň öndürilmegi daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň möçberini düýpli azaltmaga mümkinçilik berdi. Türkmen dizaýnerleri içerki bazaryň isleglerini öwrenip, ilatyň möwsümleýin isleglerini nazara alyp, dünýä modasynyň ýörelgelerini özünde jemleýän döwrebap lybaslarydyr beýleki harytlary taýýarlaýarlar we önümçilige girizýärler.

Häzirki zaman enjamlary ornaşdyrylan Babadaýhan we Kaka dokma toplumlary daşary ýurtlarda öndürilýän harytlar bilen mynasyp bäsdeşlik edýän ýokary hilli önümleriň önümçiligini ýola goýdy. Häzirki döwürde ýokary hilli, ekologik taýdan arassa «Gala», «Ýeňiş», «Goza», «Wada», «Nusaý», «Bedew», «Bürgüt», «Akpamyk», «Merw», «Jeýtun», «Mäne» ýaly haryt nyşanly dokma önümlerine içerki we daşarky bazarlarda uly isleg bildirilýär. Möwsüme görä, “Mäne”, “Jeýtun” haryt nyşanly önümler hem öndürilýär. “Ruhabat” dokma toplumy boýalan we boýalmadyk nah matalaryň, ýaglyklaryň dürli görnüşlerini hödürleýär. Kärhana pagtany gaýtadan işlemek arkaly içerki we daşary ýurtlaryň dokma kärhanalarynyň önümçiligi üçin zerur bolan nah ýüplükleriň dürli görnüşlerini öndürmäge-de ýöriteleşendir.

Ýurdumyzyň dokma senagaty pagta süýüminden taýýar tikin we trikotaž önümlerine çenli eksport ugurly harytlaryň köp görnüşleri bilen tanalýar. Bu önümler paýtagtymyzda we welaýatlarda ýerleşýän dokma toplumlarynda öndürilýär. Türkmenistanyň ýeňil senagatynyň önümçiliginiň, esasan, tebigy serişdelere esaslanýandygyny bellemek gerek. Munuň özi dünýäniň ähli künjeginden buýurmalary ýerine ýetirýän belli halkara kompaniýalary özüne çekýän möhüm şertdir. Şunuň bilen baglylykda, daşary ýurtlara iberilýän taýýar önümleriň, şol sanda öý üçin niýetlenen dokma önümleriniň, sport we jins egin-eşikleriniň aglaba bölegini “Puma”, “Wal-Mart”, “Lidl”, “Bershka”, “Pool&Bear”, “Cosco” ýaly meşhur haryt nyşanlary bilen öndürilýän harytlar düzýär.

Pudagyň ýokary tehnologiýaly ugruna goldaw bermegiň çäklerinde sintetiki süýümleri ulanmak bilen, onuň ösüşiniň täze ugry ýola goýuldy. Bu bolsa kärhanalaryň ýerli çig mallary netijeli peýdalanmaga bolan mümkinçiliklerini giňeltdi. Şunuň bilen baglylykda, birnäçe dokma toplumlarynda pagta süýüminden, poliestrden garyşyk ýüplükleri, şol sanda gerekli serişdeleri goşmak arkaly alynýan emeli ýüpekden dürli görnüşli üstki eşikleri tikmek üçin matalardyr beýleki önümler öndürilýär.

Emeli süýüme bolan islegleriň artmagy dokma senagatynyň täzeçil ösüşine, tikinçilik önümçiliginiň ýokarlanmagyna giň ýol açdy. Şunda sport bilen meşgullanmak, nebitgaz toplumy, gurluşyk, ulag, jemagat hojalygy, saglygy goraýyş ýaly ulgamlarda zähmet çekýänler üçin iş we ýörite lybaslary taýýarlamakda ulanylýan, özboluşly aýratynlyklary bolan lybaslary öndürmek ilkinji nobatdaky wezipeleriň hatarynda öňe çykýar. Şeýle matalaryň önümçiligine bildirilýän talaplar ýokarlandy: yssydan we sowukdan goraýan, çyg geçirmeýän matalardan taýýarlanylýan lybaslaryň ýeňilligi, berkligi, çydamlylygy, hapa ýokmazlyk derejesi önümiň gymmatyny has-da artdyrýar. Mundan başga-da, ýüňden, garyşyk ýüňden we pagta süýüminden eşikleriň önümçiligi işjeň özleşdirilýär. Tikinçilik fabriklerinde gyş geýimleri, ýeňsizler, zenanlar üçin milli donlar we beýleki önümler taýýarlanylýar. Şeýle hem uly islege eýe bolan, hil babatda daşyndan getirilýän önümlerden pes bolmadyk joraplar öndürilýär.

Şu ýylyň fewralynda tassyklanylan «Türkmenistany 2025-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, Dokma senagaty ministrligi boýunça gönükdirilmegi göz öňünde tutulan maýa goýumlaryň möçberi 200 million manada deňdir. Bu serişdeler önümçilik maksatly desgalaryň gurluşygyna sarp ediler. Şunuň bilen baglylykda, ministrlik tarapyndan Daşoguz welaýatynyň Saparmyrat Türkmenbaşy adyndaky etrabynda nah ýüplük, nah we sütükli matalary, taýýar tikin önümlerini öndürýän dokma toplumy gurlar. Bu desganyň gurulmagy ýokary hilli, ekologik taýdan arassa, daşyndan getirilýän dokma önümlerini öndürmäge we eksport etmäge mümkinçilik berip, täze iş orunlaryny döreder. Pudakda eýeçiligiň dürli görnüşlerine degişli täze kärhanalaryň döredilmeginiň maksady ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň ýokarlandyrylmagyna, Döwlet býujetine salgyt tölegleriniň artdyrylmagyna ýardam bermäge gönükdirilendir. Şunuň bilen baglylykda, abatlanylmagy we döwrebaplaşdyrylmagy zerur bolan düşewüntliligi pes kärhanalary hususylaşdyrmak Dokma senagaty ministrligi tarapyndan ýakyn geljekde bellenen çäreleriň hataryndadyr.

Milli ykdysadyýetimizi sanly ulgam arkaly ösdürmek boýunça giň gerimli işler dokma senagaty pudagynda-da üstünlikli alnyp barylýar. Dokma senagaty ministrligi tarapyndan işlenip taýýarlanylan “Dokma” onlaýn dükanynyň hereket etmegi munuň aýdyň mysalydyr. Onlaýn platforma arkaly müşderiler ministrlige degişli dokma kärhanalarynyň, hususy önüm öndürijileriň ýüzlerçe görnüşli dokma we deri-aýakgap önümlerini sargyt edip bilýärler. Türkmenistanyň Senagatçylar we tele-keçiler birleşmesiniň agzalary ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda eýeleýän ornuny barha pugtalandyrýarlar. Olar diňe bir tebigy çig mala esaslanman, eýsem, öňdebaryjy tehnologiýalary we tejribeleri ornaşdyrmak arkaly döwrebap önümçilik toplumlarynyň döredilmegine-de işjeň gatnaşýarlar. Ýewropa ýurtlaryndan getirilen ösen tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy hem-de netijeli işledilmegi bilen, asyrlardan gaýdýan milli halyçylyk sungatymyzy häzirki zaman senagat usullarynda has-da ösdürmäge, önümçiligiň gerimini giňeltmäge, önüme düşýän gymmaty peseltmäge mümkinçilik döredi.

Dünýäniň häzirki zaman dokma işewürliginde we pileden alynýan ýüpek çig mal bazarynda ýurdumyzyň eksportynyň möhüm ugrunyň emele getirilýändigi bellärliklidir. Ýokary hilli ýüpek süýümini, lukmançylykda, awiasiýa senagatynda, beýleki pudaklarda ulanylýan tehniki dokma önümlerini satyn almaga daşary ýurtlaryň ugurdaş kompaniýalaryndan teklipler gelip gowuşýar. Ýüpegi gaýtadan işleýän kärhanalaryň önümleri diňe bir ýurdumyzyň tikinçilik we taýýar egin-eşikleri öndürýän dokma pudagynda däl, eýsem, beýleki pudaklarda-da uly islegden peýdalanýar.

Soňky ýyllarda hususy kärhanalarda ýüpek el halylarynyň, amaly-haşam sungatynyň, şol sanda milli keşdeçilik sungatynyň önümleriniň önümçiligi barha ýokarlanýar. Bu bolsa, öz gezeginde, dürli reňkli ýüpek ýüplüginiň we sapagynyň satyn alnyşyna bolan islegleriň barha artmagyny şertlendirýär. Ýüpege nepis halylaryň önümçiliginde hem uly isleg bildirilýär. Häzirki wagtda “Türkmenhaly” döwlet birleşiginiň kärhanalary ajaýyp ýüň we ýüpek halylary öndürip, halkymyzyň baý ruhy mirasynyň gaýtalanmajak nusgalaryny täzeden dikeldýärler. Galyberse-de, aýakgap öndürýän fabrikler, göni gaýtadan işleýän kärhanalar hem hereket edýär. “Muhammet-Balkan” hojalyk jemgyýeti, “Röwşen” hususy kärhanasy bu babatda öňdebaryjylardyr. Olar döwrebap moda usullaryna eýermek bilen, arassa deriden aýakgaplardan daşgary, dürli aksessuarlaryň nusgalaryny hem taýýarlaýarlar. Gönden önümleri öndürmekde Gökdepäniň gön zawodyna-da aýratyn orun degişlidir. Şeýle hem Dokma senagaty ministrliginiň ygtyýarynda “Altyn asyr” harytşynaslyk merkezi we başga-da onlarça ýöriteleşdirilen dükanlar hereket edýär.

Ýurdumyzda guralýan halkara sergiler milli dokma senagatynyň, şol sanda onuň ýüpekçilik we gön önümçilik pudaklarynyň ýeten sepgitlerini aýdyň görkezýär. Şu ýylyň 11 — 13-nji iýunynda Aşgabatda geçirilen “Turkmentextile Expo — 2025” atly halkara sergi-ýarmarka bu babatda özboluşly tanyşdyrylyş meýdançasy bolup hyzmat etdi. Mälim bolşy ýaly, Türkmenistan her ýylda pagtanyň bol hasylyny ýetişdirmek bilen, pudagyň serişdeler babatdaky örän uly kuwwatyndan we bäsdeşlige ukyply önümi işläp taýýarlamak boýunça mümkinçiliklerinden dolulygyna peýdalanylmagyny ileri tutulýan wezipe hökmünde kesgitledi. Ýurdumyzyň amatly toprak-howa şertleri dünýä bazarynda uly isleg bildirilýän orta we inçe süýümli pagtany senagat möçberinde öndürmäge şert döredýär. Hormatly Prezidentimiziň degişli Kararyna laýyklykda, pagtanyň döwlet satyn alyş nyrhlarynyň ýokarlandyrylmagy dokma senagatynyň çig mal binýadynyň has-da pugtalandyrylmagyny, öndürilýän önümleriň görnüşleriniň we möçberiniň artdyrylmagyny şertlendirdi.

Milli dokma senagatynyň dünýä ýurtlaryna eksport edilýän önümleriniň gözden geçirilişine öwrülen “Turkmentextile Expo” halkara sergi-ýarmarkasy bu ugurda gazanylan üstünlikleri aýdyňlygy bilen görkezdi. Ol daşary ýurtly gatnaşyjylardyr myhmanlara pudagyň ösüş ugurlary bilen ýakyndan tanyşmaga, zerur maglumatlary almaga mümkinçilik berdi. Gözden geçirilişiň çäklerinde dürli ýurtlaryň bu pudakda iş alyp barýan hünärmenleri bilen duşuşyklar geçirildi. Munuň özi dokma senagatynyň ösdürilýän esasy merkezleriniň biri hökmünde tanalýan, bu ugra täze tehnologik işläp taýýarlamalary, öňdebaryjy enjamlary çekmäge gyzyklanma bildirýän Türkmenistanyň okgunly ösýän bazaryna daşary ýurt kompaniýalarynyň we işewürleriniň gyzyklanmasyny has-da artdyrmaga ýardam etdi.

Diýarymyzda dokma önümçiliginiň batly depginde ösdürilmegi bilen bir hatarda, özbaşdak moda senagaty hem kemala getirilýär. Munuň özi Türkmenistanyň dünýäniň medeni merkezleriniň biri hökmünde eýeleýän ornuny pugtalandyrýar. Aşgabatda ösen moda ýörelgeleri esasynda taýýarlanylan lybaslar toplumlarynyň görkezilişleri yzygiderli geçirilýär. Milli çeperçilik, amaly-haşam däplerine aýratyn üns berýän milli moda hem-de dizaýn mekdebi netijeli ösdürilýär. Aşgabadyň «Dizaýn» ugry boýunça ÝUNESKO-nyň döredijilik şäherleriniň toruna girizilmegi paýtagtymyzyň sebitiň medeniýet, sungat we gözellik merkezi hökmünde eýeleýän ornuny barha berkidýändigini tassyklaýar. Gözden geçirilişiň çäklerinde Italiýanyň, Fransiýanyň, Beýik Britaniýanyň, Niderlandlaryň, Singapuryň, Hindistanyň, Gazagystanyň, Özbegistanyň dünýä belli dizaýnerleriniň taýýarlan täze lybaslar toplumlarynyň görkezilişleri boldy. Sergi-ýarmarka moda dünýäsiniň daşary ýurtly wekilleri bilen tejribe alyşmak üçin giň mümkinçilikleri döretdi.

Ýeri gelende bellesek, özboluşly milli usullarda taýýarlanylýan keteni, ýüpek matasy türkmen dizaýnerleriniň iň köp ulanýan serişdeleri bolup durýar. Ýurdumyzyň modelýerleri ajaýyp egin-eşik toplumlaryny döretmek bilen, Aşgabatda, beýleki ýurtlaryň paýtagtlarynda geçirilýän dürli döredijilik gözden geçirilişlerinde tomaşaçylary haýran galdyrýarlar. Türkmen zenanlarynyň lybaslarynda gadymdan gelýän milli ýörelgeler we döwrebap bezeg äheňleri sazlaşykly utgaşýar. Elde çekilen nagyşlardyr şaý-sepler zenan lybaslarynyň gaýtalanmajak bezegidir.

Döwrebap tehnologiýalar, ykdysady gatnaşyklaryň täze ugurlary boýunça dünýä döwletleri bilen hyzmatdaşlyga açyk Türkmenistan öz toplan baý tejribesini we mümkinçiliklerini paýlaşmaga taýýardyr. Munuň özi milli dokma senagatynyň netijeli döwrebaplaşdyrylmagyny, onuň dünýäniň önümçilik ulgamyna goşulyşmagyny, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň daşary ykdysady gatnaşyklar babatda ykdysadyýetiň bu möhüm pudagynyň işgärleriniň öňünde goýan wezipeleriniň üstünlikli durmuşa geçirilmegini şertlendirýär.